Historia Turcji w skrócie

Historia Turcji sięga czasów prehistorycznych. Turcja to kraj o wyjątkowo ciekawej przeszłości. Nim stała się współczesną Republiką Turcji, była zamieszkiwana przez różne ludy. Co jednak ciekawe, ludy tureckie pojawiły się tutaj stosunkowo późno. Przed powstaniem Imperium Osmańskiego tereny współczesnej Turcji zasiedlali między innymi Hetyci, Persowie i Grecy.

Pierwsze ślady osadnictwa

Azja Mniejsza, na której terenie znajduje się dzisiejsza Turcja, była zamieszkiwana przez ludzi już kilka tysięcy lat temu. Przed rokiem 2000 p.n.e. Turcję zajmowały głównie plemiona rolnicze i pasterskie. Powstawały także osady rolnicze, a ich mieszkańcy potrafili wytapiać i obrabiać metale.

Państwo Hetytów

W XIX wieku p.n.e. sporą część obszaru Turcji podbili Hetyci. Stolicą założonego przez nich państwa było Hattusas. Hetyci udoskonalili obróbkę metali praktykowaną przez podbite ludy. Przez długi czas ich monopol na wytwarzanie żelaza dawał sporą przewagę nad przeciwnikami. Państwo Hetytów systematycznie powiększało swój zasięg. Rozciągało się od brzegów Eufratu po wybrzeże Morza Egejskiego.

W XII wieku p.n.e. państwo Hetytów upadło pod naporem Ludów Morskich. Wskutek tych najazdów powstała Frygia. Na wybrzeżu Morza Egejskiego zaczęły powstawać kolonie greckie.

Kilka wieków później Frygię zajęło państwo Lidyjczyków, ze stolicą w Sardes. Lidia nie utrzymała na długo swojej pozycji, gdyż została podbita przez Persję. Następnie stała się częścią imperium Aleksandra Macedońskiego. Po śmierci wielkiego wodza olbrzymie terytorium rozpadło się na mniejsze państewka. Były to: Pergamon, Pont, Bitynia, Armenia, Partia.

W II wieku p.n.e. Turcja została wchłonięta przez imperium rzymskie, a następnie bizantyjskie. Dopiero w XI wieku n.e. na terenie Turcji pojawiły się pierwsze ludy tureckie.

Pierwsze państwa założone przez plemiona tureckie

Ludy tureckie pochodzą ze środkowej Azji i przez długi czas prowadziły koczowniczy tryb życia. Niewiele wiadomo o samych początkach ich istnienia. Jako pierwsi w swoich dokumentach wspomnieli o Turkach Chińczycy. W III wieku p.n.e. ludy tureckie zaczęły migrować i zajmować nowe tereny. To właśnie z ich powodu zaczęła się budowa Wielkiego Muru Chińskiego.

Około IV wieku n.e. tureckie plemiona zwróciły swoją uwagę na Zachód. To w tym kierunku prowadzone były kolejne najazdy. Pierwsze państwo tureckie – kaganat staroturecki. Powstało na Ałtaju i zajmowało teren od Mongolii do Morza Czarnego. W VI wieku kaganat podzielił się na dwa państwa. Sto lat później całe terytorium zostało przejęte przez Chińczyków.

Po kilku dekadach Turkom udało się zrzucić chińskie jarzmo. Powstało drugie państwo Turków orchońskich. Przeszli oni na manicheizm i wprowadzili pismo ujgurskie. Już w VII wieku zetknęli się z muzułmańskimi Arabami. Przyjęli od nich islam oraz nowy rodzaj alfabetu.

Państwo Seldżuków

Turcy znani byli ze swojej waleczności i odwagi. Władcy kalifatu chętnie przyjmowali ich do siebie na służbę. W IX wieku stanowili oni już tak znaczącą część armii, że zaczęli tworzyć własne dynastie.

Najbardziej znaczącą siłą stali się Seldżucy, którzy podbili Chorasan i terytoria wokół niego, ustanawiając samodzielne państwo. Jeden z seldżuckich wodzów, Tughril Beg, pomógł w opanowaniu rebelii wywołanej przez szyickich Bujjidów – w nagrodę kalif nadał mu tytuł sułtana. Udało mu się także podbić Persję i założyć nową stolicę w Isfahanie.

Następcy sułtana kontynuowali jego dzieło. W 1071 roku seldżucki sułtan Alp Arslan pobił chrześcijańskiego cesarza bizantyjskiego Romana IV Diogenesa w bitwie pod Manzikertem. Sama bitwa wydawała się początkowo bez większego znaczenia – cesarza szybko wypuszczono na wolność. Bizantyjska armia nie doznała poważniejszego uszczerbku. Ostatecznie jednak w ciągu kilkunastu lat Anatolia niemal w całości przeszła we władanie Turków.

Kiedy państwo Wielkich Seldżuków zaczęło się chwiać, cesarz Aleksy I Komnen przekazał Turkom miasto İznik, które stało się stolicą nowej prowincji. Miasto niedługo potem zostało utracone, ale nie miało to dla tureckiego państwa większego znaczenia. Utworzono Sułtanat Rumu, którego mieszkańcy zdecydowali się walczyć przeciwko cesarzowi.

Sułtanat prężnie się rozwijał i bogacił. Rozbudowała się administracja państwowa. Założono dwa ważne bractwa religijne: mevlevi (wirujący Derwisze) oraz bektaşi.

Wyprawy krzyżowe odebrały Seldżukom część ich terytorium. Dużo poważniejszym zagrożeniem okazały się jednak najazdy Mongołów. Wiele szkód dla jedności państwa spowodowały także wewnętrzne walki o władzę, między innymi powstanie Baba Ishaka. Po klęsce Seldżuków zadanej przez Mongołów w bitwie pod Köse Daġ państwo podzielono na dwie części. W 1302 roku sułtanat przestał istnieć, co pozwoliło się umocnić wielu małym państwom na terenie Turcji. Najwięcej na tym rozpadzie zyskało państwo Turków Osmańskich.

Imperium Osmańskie

W XIV wieku znacząca część Anatolii była już sturczona. Właśnie wtedy założono księstwo osmańskie, nazywane też otomańskim. Nazwa kraju pochodziła od imienia założyciela dynastii – Osmana I, ale twórcą państwa tureckiego był tak naprawdę jego syn Orchan. Turcy szybko przejęli posiadłości bizantyjskie na terenie Anatolii, a kiedy zdobyli Bursę, ustanowili w niej pierwszą stolicę Turcji.

Sułtan Murad I podbił Adrianopol, wschodnią Trację, sporą część Bułgarii. Dzięki wygranej bitwie na Kosowym Polu mógł też uzależnić od Turcji Serbię. Kolejni władcy poszerzali granice imperium, ale okresowo tureckie ambicje ukrócił mongolski wódz Timur. Zaatakował on Anatolię i w 1402 roku zadał Turkom bolesną klęskę w bitwie pod Ankarą.

Imperium stanęło jednak na nogi dość szybko i za panowania Murada II udało się pokonać pod Warną wojska węgierskie. W 1453 roku turcy zdobyli Konstantynopol. Podbite miasto stało się nową stolicą państwa osmańskiego i zmieniło nazwę na Stambuł.

Selim I włączył do imperium Armenię, północną Mezopotamię oraz zachodni Kurdystan. Na początku XVI wieku do Turków należała także Syria, Palestyna, Liban oraz Egipt.

Sulejman Wspaniały

Podbijanie południowo-wschodniej Europy zakończył Sulejman Wspaniały, zdobywając Belgrad, Rodos, Budę i Siedmiogród. Na Europie zdobycze imperium się nie zakończyły. Sulejman Wspaniały podporządkował sobie Bagdad, Jemen, Algier, Tunis oraz Trypolitanię. Wraz ze zdobyczami militarnymi szedł postęp w innych dziedzinach życia. Sułtan usprawnił administrację, system podatkowy, zarządzanie armią. W tym właśnie okresie Imperium Osmańskie przeżywało wielki rozwój sztuki, nauki i kultury.

Po śmierci Sulejmana Turcja zaczęła podupadać. W XVII wieku próbowano powrócić do dawnych tradycji podbojów. Jednak ekspansja nie przebiegała tak sprawnie, jak w poprzednich wiekach. Krótką serię zwycięstw przerwała interwencja Jana III Sobieskiego, który pod Wiedniem pokonał wielką armię turecką. Wskutek tego w 1699 roku Polska odzyskała zajętą część Ukrainy i Podole. Pokój w Karłowicach przyniósł też inne zmiany. Węgry przekazano Habsburgom, Peloponez i Dalmację otrzymała Wenecja, natomiast Azow Rosja. W XVIII to właśnie Rosja stała się głównym wrogiem Turcji. Katarzynie II udało się podbić Krym, co zmieniło równowagę sił na Morzu Czarnym.

Rozpad Imperium Osmańskiego i I wojna światowa

Upadek Imperium Osmańskiego przyspieszały zrywy niepodległościowe podbitych ludów, powstania chłopskie i bunty feudałów tureckich. Sytuacja była na tyle poważna, że sprawą turecką coraz poważniej zaczęły się zajmować europejskie mocarstwa. Sporym ciosem było wkroczenie Napoleona do Egiptu w 1798 roku oraz powstania serbskie z 1804 i 1815 roku. Na domiar złego w 1806 roku wybuchła wojna z Rosją, co zakończyło się utratą Besarabii. Dwie dekady później Turcja straciła Grecję, która stała się niepodległym państwem.

Wdrażane kolejne reformy miały zapobiec całkowitemu upadkowi państwa. Po wojnie krymskiej, którą zakończył w 1856 roku traktat paryski, Turcja otrzymała z powrotem część swoich terenów, a strefa Morza Czarnego została zdemilitaryzowana. Pod naciskiem sojuszników – Wielkiej Brytanii, Francji i Sardynii – kontynuowano tanzimat, czyli okres gruntownych reform.

W XIX wieku w Turcji zaczął się rozwijać ruch młodoosmanów, którzy dążyli do ustanowienia ustroju konstytucyjnego. W 1876 roku obalono sułtana Abdülaziza, a nowy władca Abdülhamid II spełnił oczekiwania młodoosmanów. Jak tylko jego władza się umocniła, parlament Turcji rozwiązano.

Po kolejnej przegranej wojnie z Rosją europejskie terytoria odłączyły się od Turcji. Utracono także prowincje afrykańskie. Sułtana zdetronizowano podczas rewolucji młodotureckiej, ale nie pomogło to w zjednoczeniu państwa.

W I wojnie światowej Turcja opowiedziała się po stronie państw centralnych. W 1918 roku Turcja zawarła rozejm z aliantami. Niedługo potem zaczęła wojnę z Grecją, co doprowadziło do traktatu pokojowego w Sèvres. Dokument oficjalnie rozwiązywał imperium osmańskie.

Walka o niepodległość Turcji

W 1919 roku zaczęła się wojna o niepodległość Turcji. Dowodził nią Mustafa Kemal Atatürk. Na Wielkim Zgromadzeniu Narodowym w Ankarze w 1920 roku powołano rząd Turcji, po czym armia turecka powstrzymała armię grecką, odzyskała kontrolę nad cieśninami i Tracją, a postanowienia traktatu z Sèvres zostały zrewidowane – Turcja otrzymała pełną suwerenność. Nawiązała także bliskie stosunki z Rosją Sowiecką.

1 listopada 1922 roku sułtanat zniesiono, a Mehmed IV musiała opuścić kraj. Niecały rok później, 29 października 1923 roku, proklamowano Republikę Turcji ze stolicą w Ankarze. Atatürk został pierwszym prezydentem i kontynuował swoje reformy.

Turcja stała się państwem świeckim, szkoły religijne zamknięto, opracowano nowy kodeks prawa cywilnego, kobiety otrzymały prawa wyborcze, wprowadzono alfabet łaciński. Po śmierci Atatürka urząd prezydenta objął İsmet İnönü.

Podczas II wojny światowej Turcja zachowała neutralność, próbując współpracować z obiema stronami. 23 lutego 1945 roku wypowiedziała wojnę III Rzeszy i Japonii.

Czasy współczesne

Po II wojnie światowej, ze względu na konflikt z Rosją, Turcja mogła liczyć na wsparcie USA. Ułatwiło to wejście do NATO, jednak w latach 70-tych Turcję trapiły poważne zawirowania polityczne i gospodarcze. Nasilił się też terroryzm, kilkukrotnie doszło do zamachów stanu. Obecnie Turcja prowadzi negocjacje w sprawie przystąpienia do UE.

Produkty dostępne w sklepie harika.pl

Popularność turystyczna Turcji przekłada się na zainteresowanie kuchnią i tureckimi produktami.